کاسینی با پشت سر گذاشتن نیمی از ماموریت خود توانست شگفتی‌های فراوانی را در منظومه اسرارآمیز زحل آشکار کند. شباهت گسترده تایتان به زمین، ارتباط متقابل قمرها و حلقه‌ها و یافتن عظیم‌ترین رشته‌کوه منظومه شمسی تنها بخشی از یافته‌های کاسینی است.
فضاپیمای کاسینی فردا دومین سالگرد ورود به منظومه سیاره‌ای زحل را جشن خواهد گرفت و بدین ترتیب، نیمی از ماموریت چهارساله خود را پشت سر خواهد گذاشت. اکتشافات فراوان این فضاپیما در طول نیمه اول ماموریتش به‌قدری گسترده است که دانشمندان در یافتن موضوع‌هایی که قرار است در نیمه دوم ماموریت این فضاپیمای موفق مورد مطالعه قرار گیرند، با مشکل روبرو شده‌اند.
رابرت میچل، مدیر برنامه کاسینی در آزمایشگاه پیشرانش جت در این مورد می‌گوید:« این فضاپیما زمان قابل توجهی را به بررسی قمر تایتان اختصاص داده و تاکنون پانزده بار با این قمر ملاقات کرده است. تا پایان ماموریت در تیرماه 1387، کاسینی سی بار دیگر از نزدیکی تایتان عبور خواهد کرد و مطمئن باشید یافته‌های کاسینی در نیمه دوم ماموریت به‌قدری شگفت‌انگیز خواهد بود که آنچه تا کنون برای ما ارسال کرده‌است، فقط یک دست‌گرمی به حساب می‌آید».
اما چرا تایتان این‌قدر مهم است؟ توبی اوون، کارشناس علوم میان‌رشته‌ای کاسینی و عضو هیات‌علمی دانشگاه هاوایی پاسخ می‌دهد:« دلیلش ساده است. این قمر می‌تواند اطلاعات باارزشی را از گذشته زمین در اختیارمان قرار دهد. احتمالا زمین هم در آغاز مانند این قمر، جوی مملو از متان و آمونیاک داشته و تحولش شبیه به تایتان بوده است. نزدیکی زمین به خورشید سبب شد اقیانوس‌های زمین از آب مایع پر شود، ولی تایتان به دلیل فاصله دور از خورشید و محیط سرد اطراف، پوسته‌ای یخی دارد و برکه‌هایی موسمی از متان مایع در آن ایجاد می‌شود. شرایط شیمیایی مناسب روی زمین گرم در نهایت به پیدایش حیات منجر شد، در حالی که در تایتان تنها گذشته‌ای یخ‌زده از زمین پیدا می‌شود: متان، نیتروژن و مجموعه‌ای از مولکول‌های آلی کوچک. آب‌وهوای سراسر گرم و به‌دقت تنظیم‌شده زمین است که موجب شده به جای آن‌که امروز ساکنان تایتان به بررسی زمین بپردازند، ما زمینی‌ها به سراغ تایتان برویم!»
اطلاعات فراوان ارسالی فضاپیمای کاسینی در نیمه اول ماموریت خود و کاوشگر هوینگس در فرود تاریخی‌اش بر سطح تایتان ، نشان داده‌اند که این قمر بسیار شبیه به زمین است. نشانه‌های فراوانی از بارش متان، فرسایش، مجراهای زه‌کشی، بسترهای خشک‌شده برکه‌ها و دریاچه‌ها، فعالیت‌های محتمل آتشفشانی و مناطق وسیع پوشیده از شن‌های روان در سطح این قمر دیده شده است.
جری جونز، رییس گروه ناوبری کاسینی، برنامه‌های آینده این فضاپیما را بسیار حیرت‌آور توصیف می‌کند:« گشت منظومه زحل از این تابستان وارد مرحله جدیدی می‌شود؛ بازدیدهای ویژه از قمرهای زحل و پروازهای نمایشی در هر زمان که بخواهید! در یازده ماه آینده، کاسینی هفده بار از نزدیکی تایتان عبور خواهد کرد و پنجاه‌ویک مانور را برای تغییر مسیر خود انجام خواهد داد، بیش‌از یک مانور در هفته! نخستین ملاقات با تایتان روز یازدهم تیرماه خواهد بود و ملاقات بعدی در آخر تیرماه، نزدیک‌ترین برخورد با این قمر خواهد بود، زیرا کاسینی از ارتفاع 950 کیلومتری تایتان عبور خواهد کرد. پرواز در ارتفاع پایین‌تر امکان‌پذیر نیست، زیرا جو گسترده و غلیظ تایتان ناوبری کاسینی را با مشکل روبرو می‌کند. در اواسط تابستان نیز عملیات تغییر 180 درجه‌ای جهت‌گیری مدار کاسینی را نسبت به خورشید آغاز خواهیم کرد. در این تغییر که یک سال به طول خواهد انجامید، کاسینی حلقه‌های زحل را از بالا خواهد دید و تصاویری به اصطلاح هوایی از آنها تهیه خواهد کرد».
یکی دیگر از ماموریت‌های پیش روی کاسینی، بررسی تغییراتی است که در تابش‌های رادیویی زحل دیده شده است. بیل کرت، از دانشمندان ماموریت کاسینی و عضو هیات‌علمی دانشگاه آیوا می‌گوید:« رصدهای زمینی نشان داده است که دوره تناوب امواج رادیویی و فرکانس تابش‌هایی که آهنگ گردش وضعی سیاره زحل را مشخص می‌کنند، در طول ده سال چند دقیقه‌ای تغییر می‌کند. درست است که این تغییر حدود یک درصد است، اما درک آن بسیار مهم است، چراکه اندازه‌گیری دقیق طول شبانه‌روز در سطح زحل می‌تواند خصوصیات فراوانی را در مورد پدیده‌های سطح این سیاره مانند سرعت وزش باد در آن مشخص کند.
کاسینی علاوه بر یافته‌هایش در تایتان موفق شده است سه قمر جدید برای زحل پیدا کند و شگفتی‌های فراوانی را در دیگر قمرهای شناخته‌شده این سیاره آشکار کند. یکی از بی‌نظیرترین آنها، رشته‌کوه غول‌پیکری است که گرداگرد استوای قمر آیاپتئوس را فرا گرفته است. عظمت این رشته‌کوه به‌قدری است که آتشفشان الیمپیوس مریخ که سه برابر اورست زمین بلندی دارد، در برابر آن چیزی جز مشتی سنگ و کلوخ نیست.
کاسینی هم‌چنین توانست پرکیفیت‌ترین تصویر ممکن را از حلقه‌های زحل تهیه کند. نخستین جزئیات شگفت‌انگیز حلقه‌ها در همان روز اول ورود کاسینی به منظومه زحل کشف شد: امواجی که حلقه‌ها را می‌شکافند و گره‌ها و ساختارهایی نواری که شکاف‌ها را ترمیم می‌کنند. تصاویر کاسینی، مجموعه‌های چند کیلومتری یخ را در جای‌جای حلقه‌ها نشان می‌داد.
سیاره‌شناسان هم‌چنین توانستند تاثیرهای متقابل قمرها و حلقه‌ها را بر یکدیگر مشاهده کنند. پرومتئوس در حال سرقت ذرات یخ از حلقه F در دام دوربین‌های کاسینی افتاد و انسلادوس در حال تزریق ذرات یخ به حلقه E به‌تصویر کشیده شد. کاسینی هم‌چنین حلقه‌های جدیدی را کشف کرده است که دانشمندان حدس می‌زنند نشانه‌ای بر وجود گروه جدیدی از قمرهای کوچک در حلقه‌های زحل باشد.
اما هیجان‌انگیزتر از همه، کشف چشمه‌های فورانگر یخ در انسلادوس بود که برخی سیاره‌شناسان را به این باور رساند که در نزدیکی سطح انسلادوس، آب مایع جریان دارد. با این همه کشف هیجان‌انگیزی که تنها در دو سال حاصل شده است، بی‌دلیل نیست که سیاره‌شناسان بی‌صبرانه منتظرند که در دو سال آینده، چه شگفتی‌های دیگری در انتظار ابزارهای کاسینی خواهد بود.
منبع : پایگاه خبری آزمایشگاه پیشرانش جت
نويسنده : ذوالفقار دانشی