کنجکاوی در مریخ

مریخ‌نورد 2.5 میلیارد دلاری کیوریاسیتی (کنجکاوی) پس از 8 ماه به مقصد رسید و در صبح دوشنبه 16 مرداد با موفقیت در دهانه گیل واقع بر سطح مریخ فرود آمد. این آغاز پروژه 2 ساله جستجوی نشانه‌های حیات بر سطح مریخ است.

سیاره مریخ از دیرباز برای بشر اسرارآمیز بود. رنگ سرخ این سیاره که تفاوت زیادی با دیگر سیارات درخشان منظومه شمسی داشت؛ الهه جنگ را در ذهن‌ها تداعی می‌کرد و حرکت برگشتی آن در آسمان که به‌مراتب مشهودتر از حرکت سیارات مشتری و زحل بود، اسرارآمیز بودن آن را دوچندان کرده بود. تلاش برای توصیف حرکت دقیق سیاره مریخ به ارایه مدل بطلمیوسی از منظومه شمسی منجر شد؛ هرچند این مدل زمین‌مرکزی اشتباهات زیادی داشت، اما نخستین نمونه موفق از استفاده از تقریب ریاضی در توصیف طبیعت است. پس از آن‌که کوپرنیک و کپلر توانستند با استفاده از مدل خورشیدمرکزی روش ساده‌تری برای توصیف حرکت سیارات و بخصوص حرکت عجیب سیاره مریخ ارائه دهند، این آیزاک نیوتن بود که با استفاده از قوانین حرکت و جاذبه عمومی خود، مدلی دقیق برای توصیف حرکت سیارات منظومه شمسی ارائه کرد.

 

پس از ابداع تلسکوپ و موفقیت منجمان در ساخت تلسکوپ‌های بزرگ، نخستین بار شیاپارلی، اخترشناس ایتالیایی بود که مریخ را با دقتی کم‌نظیر رصد کرد و عوارضی خطی در سطح آن مشاهده کرد که آن‌ها را کانالی (به معنی شیار) نام نهاد، اما این عبارت به اشتباه، کانال ترجمه شد و این سرآغاز داستان جستجوی حیات فرازمینی در مریخ شد. مشهورترین این جستجوگران، پرسیوال لاول، تاجر متمول آمریکایی بود که زندگی و ثروت خود را وقف جستجوی موجودات مریخی کرد و در نقشه‌های عجیب و غریبی که از سطح سیاره سرخ رسم کرد، شبکه‌ای عجیب و مهندسی‌شده از راه آب‌ها را ترسیم کرد. هرچند که به‌تازگی مشخص شد آن‌چه لاول از دریچه تلسکوپ می‌دید ناشی از آسیبی بود که در اثر رصدهای غیراصولی به شبکیه چشمانش وارد آمده بود.

علاوه بر این، تمدن پیشرفته سیاره مریخ و تلاش آن‌ها برای تسخیر سیاره پرآب همسایه دست‌مایه داستان‌های علمی‌تخیلی فراوانی شد که مشهورترین آن‌ها جنگ دنیاها اثر اچ.جی.ولز بود. اورسون ولز، این اثر را در 1938/1317 به‌صورت نمایشنامه‌ای رادیویی اجرا کرد، اما بسیاری از مردم ایالات متحده که از وسط برنامه به شنیدن آن مشغول شدند، آن را جدی گرفتند و به سنگربندی خانه‌ها و خیابان‌ها اقدام کردند! در سال 2005/1384 نیز استیون اسپیلبرگ، فیلم سینمایی جنگ دنیاها را بر اساس همین داستان علمی‌تخیلی ساخت.

 

 

آغاز عصر فضا

پس از موفقیت اتحاد جماهیر شوروی در کسب افتخارات نخستین ماموریت‌های فضایی، آن‌ها تلاش کردند نخستین سفینه‌های زمینی را به مریخ ارسال کنند؛ اما تلاش آن‌ها شکست خورد و این آمریکایی‌ها بودند که توانستند در طول 52 سال اخیر، آمار بهتری در انجام موفق ماموریت‌های فضایی به مقصد مریخ از آن خود کنند. جدول زیر، این ماموریت‌ها را به ترتیب مشخص کرده است.همان‌طور که می‌بینید، بیش از دو سوم این ماموریت‌ها با شکست مواجه شده و همین باعث شده نفرین سیاره سرخ به کابوس طراحان ماموریت‌های فضایی به مقصد مریخ بدل شود.

 

ماموریت‌های انجام شده به مقصد مریخ

شماره

سال پرتاب

نام ماموریت

پرتاب‌کننده

وضعیت

توضیحات

1

1960 / 1339

مارس M1 شماره1

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

انفجار در مرحله پرتاب

2

1960 / 1339

مارس M1 شماره 2

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

انفجار در مرحله پرتاب

3

1962 / 1341

مارس 2MV-4

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

انفجار در مرحله پرتاب

4

1962 / 1341

مارس 1

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

فضاپیما در فضای میان‌سیاره‌ای گم شد

5

1962 / 1341

مارس 2MV-3

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

فضاپیما از مدار زمین خارج نشد

6

1964 / 1343

مارینر 3

ایالات متحده آمریکا

شکست

 

7

1964 / 1343

مارینر 4

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

ارسال 21 قطعه عکس کوچک از سطح مریخ به هنگام عبور از کنار آن

8

1964 / 1343

زوند2

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

ارتباط با فضاپیما قطع شد

9

1969 / 1347

مارینر 6

ایالت متحده آمریکا

موفقیت

ارسال تصاویر به هنگام عبور از کنار مریخ

10

1969 / 1348

مارینر 7

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

ارسال تصاویر هنگام عبور از کنار مریخ

11

1969 / 1348

مارس 2M-521

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

شکست در مرحله پرتاب

12

1969 / 1348

مارس 2M-522

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

شکست در مرحله پرتاب

13

1971 / 1359

مایرنر 8

ایالات متحده آمریکا

شکست

شکست در مرحله پرتاب

14

1971 / 1350

کاسموس 419

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

شکست در مرحله پرتاب

15

1971 / 1350

مارینر 9

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

نخستین مدارگرد مریخ

16

1971 / 1350

مارس-2

اتحاد جماهیر شوروی

نیمه موفق

مدارگرد مستقر شد، اما مریخ‌نشین و مریخ‌نورد بر سطح مریخ سقوط کرد

17

1971 / 1350

مارس-3

اتحاد جماهیر شوروی

نیمه موفق

مدارگرد مستقر شد، مریخ‌نشین به سلامت فرود آمد ولی ارتباط قطع شد

18

1973 / 1352

مارس 4

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

فضاپیما وارد مدار نشد و از فاصله نزدیک مریخ عبور کرد

19

1973 / 1352

مارس 5

اتحاد جماهیر شوروی

نیمه موفق

پس از 9 روز حضور درمدار، ارتباط قطع شد

20

1973 / 1352

مارس 6

اتحاد جماهیر شوروی

نیمه موفق

پس از فرود، ارتباط قطع شد

21

1973 / 1352

مارس 7

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

مریخ‌نشین وارد مدار خورشیدمرکزی شد

22

1975 / 1354

وایکینگ-1

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

4 سال فعالیت بر سطح مریخ

23

1975 / 1354

وایکینگ-2

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

4 سال فعالیت بر سطح مریخ

24

1988 / 1367

فوبوس-1

اتحاد جماهیر شوروی

شکست

ارتباط با فضاپیما قطع شد

25

1988 / 1367

فوبوس-2

اتحاد جماهیر شوروی

نیمه موفق

پس از ورود به مدار، ارتباط با فضاپیما قطع شد

26

1990 / 1369

مارس آبزرور

ایالات متحده آمریکا

شکست

ارتباط با فضاپیما قطع شد

27

1996 /  1375

نقشه‌بردار سراسری مریخ

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

ماموریت در 2006 / 1385 پایان یافت

28

1996 / 1375

مارس 96

روسیه

شکست

سقوط در مرحله دوم پرتاب

29

1996 / 1375

پت‌فایندر

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

نخستین مریخ‌نورد به نام سوجورنر بر سطح مریخ حرکت کرد

30

1998  / 1377

نوزومی (امید)

ژاپن

شکست

فضاپیما به مدار مریخ نرسید

31

1998 / 1377

مدارگرد آب‌وهوای مریخ

ایالات متحده آمریکا

شکست

فضاپیما در مدار مریخ قرار نگرفت

32

1999 / 1377

قطب‌نشین مریخ و دیپ‌اسپیس2

ایالات متحده آمریکا

شکست

مدارگرد به سطح مریخ سقوط کرد؛ ارتباط با این دو کاوشگر برقرار نشد

33

2001 / 1379

مدارگرد اودیسه مریخ

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

هنوز فعال است

34

2003 / 1382

مارس‌اکسپرس

اتحادیه اروپا

نیمه موفق

مدارگرد با موفقیت درمدار قرار گرفت، اما مریخ‌نشین بیگل2 سقوط کرد

35

2003 / 1382

اسپیریت

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

8 سال فعالیت بر مریخ

36

2003 / 1382

آپورتونیتی

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

هنوز فعال است

37

2005 / 1384

مدارگرد شناسایی مریخ

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

هنوز فعال است

38

2005 / 1384

فینیکس

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

به سلامت در منطقه قطبی مریخ فرود آمد

39

2011 / 1390

فوبوس گرانت

روسیه

شکست

فضاپیما از مدار زمین خارج نشد

40

2011 / 1390

یینگ‌هو-1

چین

شکست

به همراه فوبوس-گرانت از مدار زمین خارج نشد

41

2011 / 1390

آزمایشگاه علمی مریخ

ایالات متحده آمریکا

موفقیت

مریخ‌نورد کیوریاسیتی با موفقیت بر سطح مریخ فرود آمد

 

فضاپیماهایی که تاکنون به مریخ رسیده‌اند، نشان داده‌اند که سیاره مریخ دارای جوی بسیار رقیق است، آب به طور مایع در سطح آن (مگر در شرایطی خاص) وجود ندارد ولی ذخایر عظیمی از یخ آب بخصوص در مناطق قطبی و در اعماق در عمق اندکی از سطح وجود دارد. اما در گذشته مریخ، آب مایع به‌صورت سیلاب و رودخانه وجود داشته است. هنوز هیچ نشانه‌ای از وجود حیات بر سطح مریخ یافت نشده است.

 

 

گران‌قیمت‌ترین کاوشگر فضایی

روبات کیوریاسیتی که 16 مرداد بر سطح مریخ فرود آمد، از ژنراتوری رادیواکتیو نیرو می‌گیرد و تا 2 سال می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد. این روبات با تجهیزات پیشرفته خود قرار است به دنبال نشانه های آلی از حیات احتمالی در مریخ بگردد. این روبات در دامه کوه مرکزی دهانه گیل فرود آمده، جایی که می‌تواند با صعود در دامنه، نشانه‌های حیات را در ادوار تاریخی این سیاره بررسی کند. در اینفوگرافیک زیر (برگرفته از مجله دانستنیها) می‌توانید تجهیزات علمی این روبات را مشاهده کنید.

 

 

در حال حاضر، مهندسان ناسا در حال آزمایش تجهیزات مختلف روبات مریخ‌نورد کیوریاسیتی هستند تا پس از مشخص شدن وضعیت آن‌ها، ماموریت اصلی این روبات را آغاز کنند. تصاویری که این روبات طی روزهای اولیه ماموریت گرفته، نشان‌دهنده سالم بودن دوربین‌هاست. تصویر زیر که توسط دوربین موقعیت‌یابی این روبات مستقر بر دکل آن گرفته شده، این روبات 1 تنی را در سطح مریخ نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد که روبات در وضعیت کاملا سالم و آماده به کار قرار دارد.

 

 

 

زینب حسینی از سایت نجوم ایران

به نقل از خبرآنلاین