ستاره رو به مرگ ، پيکره های رويايی از گاز و غبار میتراشد.
تلسکوپ فضايي هابل در تازه ترين شاهکار خود نمايي بي نظير را از تحول سحابی های سياره نما برملا کرد . تصوير جديد دوربين پيشرفته نقشه برداري از سحابي چشم گربه (NGC 6543) بيش از هر چيز ، چشم سارون را در فيلم ارباب حلقه ها به ياد میآورد . خيلی ها میگويند اگر پيتر جکسون میخواست فيلمش را هم اکنون بسازد ، به جای جلوه های رايانه ای از اين تصوير بی نظير تلسکوپ فضايی هابل استفاده می کرد .از اين حرفها که بگذريم ، نمای جديد هابل يکي از پرسش هاي پيشين بشري را پاسخ گفته و در مقابل ، معمايي جديد را به انبوه نادانسته هاي آدمي افزوده است .
سحابي هاي سياره نما ، زيباترين و کوتاهترين مرحله از زندگي طولاني ستارگان سبک وزن هستند . در ستارگاني که جرمشان کمتر از حد چاندراسکار باشد (1.4 برابر جرم خورشيد ) ، پس از آغاز مرحله غول سرخ و گرم تر شدن ستاره بر اثر همجوشي مواد سنگين تر در هسته ستاره ، لايه هاي خارجي منبسط و منبسط مي شوند تا آنکه از گرانش ستاره فرار کرده و در فضا پخش شوند . از سوي ديگر ، تابش هاي پرانرژي هسته ستاره که پس از چندي به يک کوتوله سفيد تبديل مي شود ، اين ابرهاي دورشده را يونيزه کرده و آنها را به تابش وادار مي کند . بدين ترتيب نماي بسيار زيبايي در پهنه فضا شکل مي گيرد که بي شک برخي از مشهورترين آنها را در آسمان شب مشاهده کرده ايد : سحابي حلفه ( M57) در شلياق ، سحابي دمبل (M27) در روباهک و M97 در دب اکبر .
سحابی چشم گربه نخستين سحابی سياره نمايی است که تحت اين عنوان شناسايی شده است و با توجه به فاصله نسبتا نزديکی که با زمين دارد (سه هزار سال نوری در صورت فلکی اژدها ) ، نقش مهمی را در مطالعه تحولات سحابی های سياره نما ايفا میکند . تلسکوپ فضايی هابل هم نخستين بار در سال 1994 ، اين سحابی زيبا را نشانه رفت و توانست در تصويری خوش رنگ و زيبا نشان دهد اين سحابی چه ساختار پيچيده ای دارد ، به طوری که هنوز هم که هنوز است ، يکی از پيچيده ترين ساختارهای اين چنينی محسوب میشود : وجود لايه های متمرکز گازی ، جت هايی از گازهای پرسرعت و گره های غير عادی گازی که در اثر برهمکنش با امواج ضربه ای ايجاد شده اند ،آن هم در کنار يکديگر ، اين سحابی را به استثنايی در سحابی های سياره نما تبديل کرده است .
در تصوير جديد دوربين ACS ، الگوی زيبايی از يازده حلفه متمرکز ( و شايد بيشتر ) در اطراف اين سحابی به چشم میخورد که به صورت چشم گاو آرايش يافته اند . اين حلقه ها در واقع لبه خارجی آن حباب های کروی ای هستند که از ستاره جدا شده و در فضا گسترده شده اند . مشاهدات نشان میدهد که اين ستاره لايه های خارجی خود را در تپش هايی با فواصل 1500 سال به بيرون پرتاب کرده است . اين لايه های غباری جرمی معادل جرم تمام اجرام سياره ای منظومه شمسی را در خود جای داده است که البته روی هم به يک درصد جرم خورشيد هم نمیرسد .
تا همين اواخر دانشمندان عقيده داشتند وجود ساختارهای پوست پيازی در اطراف سحابی های سياره نما يک استثنا است و بسيار به ندرت روی میدهد ، زيرا آنها انتظار نداشتند دوره هايی که ستاره در اواخر عمر خود لايه های خارجی اش را به بيرون پرتاب میکند ، هر 1500 سال تکرار شوند . اما تحقيقات رومانو کرادی و همکارانش از گروه رصدخانه های آيزاک نيوتن در اسپانيا ( A&A , Apr 2004 ) نشان داد که برعکس ، شکل گيری اين ساختارهای پوست پيازی بيشتر يک قاعده است تا استثنا ! در حال حاضر چند توضيح برای شکل گيری چنين الگوهايی مطرح است ، از جمله دوره های فعاليت مغناطيسی مشابه دوره های لکه های خورشيدی در ستاره خودمان ، نقش ستارگان همدم که در اطراف يک ستاره رو به مرگ در گردشند و تپش های ستاره ای . تفکر ديگر اين است که اين مواد به طور پيوسته و با آهنگ آرامی از ستاره خارج میشوند و اين حلقه ها بعدها بر اثر پيدايش امواجی در مواد خروجی ايجاد میشوند . اما پاسخ درست هنوز پيدا نشده و برای آنکه مشخص شود ، به مطالعات نظری و رصدهای بيشتری نياز است .
اما اين تمام داستان نيست . حدود يک هزار سال پيش ، ناگهان الگوی خروج مواد از اين ستاره تغيير کرد و سحابی چشم گربه در داخل آن پوسته های غباری شروع به شکل گيری کرد تا آنکه اندک اندک به شکل امروزی خود درآمد . از آن زمان تا کنون ، اين سحابی مدام در حال گسترش است و اين در تصاوير هابل که در خلال سالهای 1994 ، 1997 ، 2000 و 2002 تهيه شده اند ، به وضوح قابل مشاهده است . معمای جديد اين است که علت اين تغيير رويه چيست ؟ بسياری از جنبه های تحولاتی که منجر میشوند يک ستاره مواد خود را از دست بدهد هنوز برای ما آشکار نيست و مطالعه و بررسی سحابی های سياره نما يکی از معدود روش های ما برای جمع آوری يا بازيافت اطلاعات در مورد اين چند هزار سال آخر زندگی يک ستاره شبه خورشيدی چند ميليارد ساله است .
منبع : hubblesite.org
نويسنده : این آدرس ایمیل در مقابل هرزنامه‌ها محافظت می شود. برای مشاهده آن نیاز به فعال کردن جاوا اسکریپت دارید.